Ortaçağ’ın en büyük mühendislerinden biri kabul edilen Cezeri, ilk robotu yapıp çalıştıran kişi olarak anılmaktadır. Kendisi, Rönesans sanatçısı ve mucidi Leonardo da Vinci’ye ilham kaynağı olmuş, teknolojik yenilikleriyle bugünün mekanik ve sibernetik bilimlerine yön vermiştir.
1136 yılında Cizre’nin Tor mahallesinde doğan ve öğrenimini Camia Medresesi'nde tamamlayan Cezeri, fizik ve mekanik alanlarına yoğunlaşarak benzersiz icatlar geliştirdi. Sibernetik alanında ilk adımları attığı kabul edilen Cezeri, geliştirdiği cihazlarla modern mühendislik dünyasına örnek oluşturdu. Yunan matematikçi Archytas’ın M.Ö. 300’lü yıllarda buhar gücüyle çalışan bir güvercin yaptığı bilinse de, robotikle ilgili en eski yazılı kayıtların Cezeri’ye ait olduğu kabul edilmektedir.
İlham Veren Kitabı: “Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap”
Cezeri’nin en önemli eserlerinden biri olan El Câmi-u’l Beyn’el İlmî ve El-Amelî’en Nâfi fî Sınâ'ati'l Hiyel, 50’den fazla cihazın tasarım ve kullanım esaslarını detaylı çizimlerle anlatmaktadır. Kitab-ül Hiyel olarak da bilinen bu eser, dönemin teknolojik potansiyelini gözler önüne sermektedir. Kitap, su saatlerinden müzik otomatlarına, kuyulardan su çıkaran mekanizmalardan otomatik hizmetçilere kadar çeşitli mühendislik çözümlerine yönelik altı bölümden oluşmaktadır. Günümüze kadar ulaşamayan kitabın 15 kopyasından 10’u Avrupa müzelerinde, 5’i ise Türkiye’de Topkapı ve Süleymaniye kütüphanelerinde sergilenmektedir.
Cezeri’nin tasarladığı otomatik hizmetçi, farklı haznelerdeki su seviyesine göre otomatik olarak içecek sunan bir mekanizma içermekteydi. Bu tasarımı, hidro mekanik sistemleri denge kurmada ve harekete geçirmede çığır açıcı bir adım olarak kabul edilmiştir. El Cezeri, aynı zamanda günümüz mekanik saatlerinin öncüsü sayılan bir sistemle çalışan makineler tasarlamış ve kendi kendini dengeleyebilen otomatik düzenekler geliştirmiştir.
Ulu Cami’nin Ünlü Güneş Saati ve Diğer Buluşları
Diyarbakır Ulu Cami’nin ünlü güneş saatini de geliştiren Cezeri, sadece mekanik ve fiziksel yeniliklere değil, pratik çözümlere de odaklanmıştır. Deneysel çalışmaları sayesinde, bugün hala geçerli olan mühendislik temellerini atmış ve el yordamıyla gerçekleştirdiği projeleriyle bilim tarihine yön vermiştir.
