Dünyada yalnızca Türkiye'nin Yozgat'a bağlı Aydıncık ilçesindeki Kazankaya Kanyonu'nda yetişen nadir bir bitki türü olan Yurt Tülübaşı (Psephellus turcicus), kapsamlı koruma çalışmaları ve izleme faaliyetleriyle gelecek nesillere aktarılmak üzere korunuyor.
2018 yılında başlatılan Tür Eylem Planı çerçevesinde, Tarım ve Orman Bakanlığı 9. Bölge Müdürlüğü Yozgat Şube Müdürlüğü tarafından yürütülen çalışmalar, bitkinin popülasyon artışını ve yaşam alanının sürdürülebilir yönetimini hedefliyor.
KORUMA VE İZLEME FAALİYETLERİNİN KAPSAMI
Yurt Tülübaşı’nın korunmasına yönelik olarak 2018 yılında hazırlanan Tür Eylem Planı kapsamında, Yozgat Şube Müdürlüğü tarafından yürütülen izleme ve gözlem faaliyetleri, bitkinin popülasyon dinamiğini yıllık olarak izliyor. İlk izleme çalışmalarında 900 birey tespit edilirken, 2019 yılında bu sayı bin, 2020 yılında bin 250, 2021’de bin 350, 2022’de bin 370 ve 2023 yılında ise bin 415 birey olarak raporlandı. Bu artış, türün popülasyonundaki olumlu gelişmeleri ve başarılı koruma stratejilerini gözler önüne seriyor.
EĞİTİM VE TOPLUMSAL BİLİNÇLENDİRME ÇALIŞMALARI
2023 yılında, Tarım ve Orman Bakanlığı Yozgat Şube Müdürlüğü, Yurt Tülübaşı’nın korunması ve tanıtılması amacıyla okullarda eğitim programları düzenledi. Bu eğitimlerde, bitki tabiat eğitimlerinde bayrak tür olarak tanıtıldı ve yerel yönetimlerin internet sitelerinde türün korunmasıyla ilgili bilgilendirme çalışmalarına yer verildi. Eğitimler, toplumsal bilinçlenmeyi artırmayı ve bitkinin korunmasına yönelik yerel destek sağlanmasını amaçlıyor.
KORUMA STRATEJİLERİ VE HARİTALAMA ÇALIŞMALARI
Psephellus turcicus'un korunması için 2019-2023 yılları arasında yürütülen Tür Koruma Eylem Planı doğrultusunda, bitkinin popülasyonunun ve yaşam alanının korunması sağlandı. Beş yıllık uygulama süreci içinde, bitkinin yayılış alanları GPS teknolojisi kullanılarak düzenli olarak ölçüldü ve haritalandı. Tohumların gen bankalarına ve botanik bahçelerine gönderilmesi, üniversitelerle işbirliği içinde ex-situ denemeler yapılması ve her yıl çiçeklenme döneminde bireylerin sayılması gibi önerilerde bulunuldu. Bu önlemler, bitkinin neslinin devamını sağlamayı hedefliyor.
DÜNYA GENELİNDEKİ DURUMU VE TEHDİTLER
Psephellus turcicus, dünya genelinde yalnızca Aydıncık ilçesindeki Kazankaya Kanyonunda bulunuyor. Yüksekliği 730 metre ile 1120 metre arasında değişen bu sınırlı yayılış alanı, kalker anakayada kaya çatlaklarını tercih eden endemik bir tür olarak dikkat çekiyor. Çeşitli fitocoğrafik bölgelerde yayılış gösteren bu tür, Batı Sibirya, İran, Kafkaslar, Ukrayna ve Türkiye'de bulunuyor. Ancak, türün karşı karşıya olduğu tehditler arasında, bölgede daha önce faaliyet göstermiş bir mermer ocağının bitkinin habitatını kısmen yok etmesi yer alıyor. Mermer ocağının faaliyetine son verilmiş olsa da, olası baraj projeleri gibi gelecekteki tehditler de dikkate alınmalıdır. Bu bağlamda, koruma öncelikli alanlarda madencilik ve diğer faaliyetlerin sınırlanması gerektiği vurgulanıyor.
SONUÇ VE GELECEK PERSPEKTİFİ
Yurt Tülübaşı bitkisi üzerindeki koruma çalışmaları, türün mevcut popülasyonunun başarılı bir şekilde artırılmasını ve yaşam alanının korunmasını sağladı. Ancak, gelecekteki potansiyel tehditlere karşı dikkatli olunması ve sürdürülebilir koruma stratejilerinin uygulanması büyük önem taşıyor. Yozgat'ın bu eşsiz bitkisi, hem ekosistem hem de biyolojik çeşitliliğin korunması açısından kritik bir öneme sahip. Bu nedenle, türün korunması için yapılan çalışmalar, hem yerel hem de ulusal düzeyde desteklenmeye devam edecek.
